Liderët e Bashkimit Evropian të mbledhur në Bruksel këtë javë iu shmangën me mjeshtëri pyetjes: A mund të rishikojë unioni mënyrën se si merr vendime të rëndësishme?
Por, ata nuk mund ta shmangin përgjithmonë.
BE-ja ka krijuar një momentum për të ndryshuar traktatet që rregullojnë mënyrën se si gjendet një marrëveshje për gjithçka, nga financat te politika e jashtme.
Dhe ndërsa liderët e BE-së zotohen për t’i dhënë fund viteve të stanjacionit për hyrjen e anëtarëve të rinj, një argument ka lindur: blloku nuk mund të zgjerohet pa reformuar më parë aktet e veta nënligjore.
Në thelbin e debatit është rregulli i unanimitetit të BE-së, i cili u jep anëtarëve individualë të drejtën e vetos mbi gjithçka – nga vendet që bëhen anëtarë të unionit deri tek ato sanksione që miratohen.
Më shumë vende në BE do të thotë më shumë veto të mundshme.
Dhe që kur Rusia filloi të bombardojë Ukrainën, BE-ja e ka të qartë se si një vend – në këtë rast, Hungaria – mund të mbajë vendime për javë të tëra pasi pothuajse të gjithë të tjerët kanë marrë një qëndrim.
Disa nga liderët më të fuqishëm të BE-së mbështesin ndryshimin e traktatit në shkallë të ndryshme, duke përfshirë presidentin francez, Emmanuel Macron, kryeministrin italian, Mario Draghi dhe kancelarin gjerman, Olaf Scholz.
Teknikisht, rruga ligjore për ndryshimin e traktatit filloi në fillim të këtij muaji, duke e vënë atë zyrtarisht në tryezë për herë të parë në më shumë se një dekadë.
“Pra, ndërsa disa kandidatë të BE-së marshojnë ngadalë drejt anëtarësimit, blloku përfundimisht do të duhet të përballet me rregullat e veta”, ka thënë Scholz.
Dhe pasi udhëheqësit bënë Ukrainën dhe Moldavinë kandidate për në BE këtë javë, ndërsa po ashtu shtynë për të zhbllokuar veton, ai marsh vetëm po përparon.
“Anëtarësimet e ardhshme na detyrojnë t’i bëjmë vetes pyetjen jo vetëm për nevojat e vendeve kandidate, por për nevojat e vetë BE-së dhe kapacitetin e saj për të funksionuar në të ardhmen në një Evropë të zgjeruar, e cila do të kërkojë një reformë të këtyre vendimeve”, tha një zyrtar nga pallati presidencial i Francës Elysee për prestigjiozen “Politico”.
Si kanë evoluar rregullat?
Përsëritja aktuale dhe e plotë e traktateve të BE-së daton në vitin 2009, disa vite pas një raundi të zgjerimit agresiv drejt lindjes që pa 12 anëtarë të rinj të bëhen pjesë.
Traktatet janë në thelb kushtetuta e BE-së, duke skicuar institucionet e bllokut, duke sqaruar ndarjen e kompetencave midis BE-së dhe anëtarëve të saj dhe duke përshkruar mënyrën se si merren vendimet.
Që nga themelimi i BE-së në vitet 1950, ato janë rishikuar disa herë ndërsa trupi merr formë dhe rritet.
Diskutimet e rinovuara për rishkrimin e rregullave bazë të BE-së u intensifikuan kur pandemia e coronavirus-it pushtoi kontinentin.
BE-ja shfuqizoi rregullat strikte të buxhetit për të mbrojtur një ekonomi të lëkundur dhe kaloi në blerjen kolektive të vaksinave, duke theksuar fuqitë në ndryshim të bllokut.
Lufta e Rusisë në Ukrainë vetëm sa u dha më shumë karburant atyre diskutimeve, pasi BE-ja u përball me paaftësinë e saj për të lëvizur aq shpejt sa vendet individuale për të miratuar sanksionet ekonomike që synonin të gjymtonin makinerinë e luftës së Kremlinit.
Paralelisht, BE-ja në vitin 2021 nisi gjithashtu një “Konferencë për të Ardhmen e Evropës”, një forum vetë-reflektimi që u kërkoi qytetarëve të ofronin mendime për rishikimin e institucionit ndërkombëtar.
Nisma rezultoi në qindra ide që u përmblodhën në 49 propozime.
Disa prej tyre – si shfuqizimi i kërkesave të unanimitet ose dhënia e BE-së një rol më të madh në politikën e kujdesit shëndetësor – do të kërkonin ndryshime në traktatet e BE-së.
Një diskutim mbi rezultatet e konferencës iu shtua agjendës së samitit të Këshillit Evropian të kësaj jave.
Duke shtuar presionin e mëtejshëm, Parlamenti Evropian miratoi me shumicë dërrmuese një rezolutë përpara samitit, duke u lutur liderëve të BE-së që të ndërmarrin një hap të rëndësishëm drejt ndryshimit të traktatit.
Krahu ekzekutiv i BE-së, Komisioni Evropian, gjithashtu inkurajoi liderët që të heqin kërkesën e unanimitet për vendimet e politikës së jashtme.
Në konkluzionet e Këshillit, udhëheqësit kërkuan në mënyrë të turbullt “përcjellje efektive” të konferencës dhe thjesht pohuan se ndërmarrja kishte qenë një ushtrim i frytshëm i shqyrtimit demokratik.
Fjalët “ndryshim traktati” nuk e zbukuruan kurrë deklaratën.
Macron, i cili inicioi konferencën, tregoi gjithashtu përmbajtje relative për këtë çështje gjatë konferencës së tij për shtyp pas samitit.
Diplomatët vunë re shpejt se shumica e ideve të konferencës mund të zbatoheshin pa ndonjë ndryshim të rëndësishëm rregullash.
Lufta ndryshon gjithçka
Ka edhe faktorë të tjerë në lojë.
Me ndezjen e luftës në Ukrainë, liderët e BE-së po favorizojnë unitetin, veçanërisht këtë javë duke i dhënë Ukrainës një nxitje morale duke e emëruar atë një kandidate të BE-së.
Megjithatë, është pikërisht pranimi i mundshëm i Ukrainës që ka të ngjarë të detyrojë BE-në të adresojë ndryshimin e traktatit, pasi aspiratat e vendit për në BE ndihmojnë në ringjalljen e ofertave të vendeve të tjera.
Udhëheqësit si Scholz i Gjermanisë kanë thënë se BE-ja duhet të reformohet përpara se të jetë “e aftë të marrë anëtarë të rinj”.
Në mënyrë të veçantë, Scholz dhe të tjerët kanë vënë në dukje konsensusin e nevojshëm për çdo lëvizje të politikës së jashtme.
Në Parlamentin Evropian, anëtarët po hartojnë gjithashtu një sërë propozimesh për të ndryshuar traktatet. Ata përfundimisht do t’ua dërgojnë ato 27 krerëve të shteteve ose qeverive për miratim në Këshillin Evropian.
“Ky është një moment historik i mundësisë”, tha Sven Simon, eurodeputeti gjerman që shërben si një nga personat kryesorë të Parlamentit për këtë çështje.
Për ata që kërkojnë ndryshime, megjithatë, ekziston një realitet i ftohtë që pret: Është e vështirë dhe shumë vende janë skeptike.
Ndryshimi i traktateve të BE-së është një proces i gjatë dhe i mundimshëm. Dhe pjesë të kontinentit mendojnë se nuk ka nevojë të fillohet tani, ndërsa BE-ja përballet me kriza të shumta.
Së pari, është komponenti logjistik.
Faza fillestare është e realizueshme.
Udhëheqësit e BE-së mund të mbledhin Konventën Evropiane – e cila do të bashkojë anëtarët e parlamenteve kombëtare, si dhe krerët e shteteve dhe qeverive, për të diskutuar propozimet e amendamentit – me një shumicë të thjeshtë votash.
Nga atje, bëhet më e ndërlikuar.
Sipas procedurës së zakonshme, çdo rishikim aktual do të kishte nevojë për mbështetje me konsensus nga të gjitha vendet e BE-së.
Dhe heqja e unanimitetit ose e ndonjë vendimi do të tronditë anëtarët më të vegjël të BE-së, të cilët e dinë se fuqia e tyre e vetos u jep atyre ndikimin shumë të dëshiruar në një organ që shpesh drejtohet nga Franca dhe Gjermania.
Së dyti, është dimensioni politik.
Në maj, 13 vende, duke përfshirë Suedinë, Danimarkën dhe Poloninë, e bënë të qartë se e konsideronin të parakohshme çdo ndryshim të traktatit, duke argumentuar se kjo vetëm do ta shpërqendronte bllokun nga çështjet më urgjente.
Marrë nga Politico